اقتصاد ایران
چشم انداز اقتصادی جهان تحت تاثیر شیوع کرونا، کماکان ناامیدکننده باقی مانده است. بانک جهانی در گزارش بازبینی شده خود اعلام کرد که متوسط رشد اقتصادی کشورهای جهان در سال جاری منفی ۵.۲ درصد خواهد بود که فراگیرترین رکود اقتصادی از زمان جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۱۹۴۵ میلادی) تاکنون محسوب می‌شود. این رشد برای کشورهای پیشرفته از این هم بدتر بوده و انتظار می‌رود متوسط رشد اقتصادی آن‌ها به منفی هفت درصد برسد.
رشد اقتصادی ایران:
با وجود شیوع کرونا و تعطیلی گسترده کسب و کار‌ها در کنار سقوط قیمت نفت در بازار‌های جهانی و اخلال در زنجیره تامین، بانک جهانی نه تنها انتظار دارد که عملکرد اقتصادی امسال ایران به مراتب از سال گذشته بهتر باشد، بلکه این سال آخرین سال رشد منفی دومین اقتصاد بزرگ خاورمیانه باشد و سال آینده اقتصاد ایران با رشد مثبت ۲.۱ درصدی به سه سال رشد منفی متوالی خود خاتمه دهد.
اقتصاد ایران که در سال گذشته طبق تخمین بانک جهانی ۸.۲ درصد کوچک شد، امسال نیز رشد منفی ۵.۳ درصدی را تجربه خواهد کرد. پیش از شیوع کرونا، بانک جهانی رشد اقتصادی ایران در سال جاری را صفر درصد پیش بینی کرده بود.
به گفته بانک جهانی، اصلی‌ترین دلیل رشد اقتصادی ایران در سال جاری کاهش مصارف داخلی و فشار وارد شده به بخش خدمات (به طور مثال گردشگری) به دلیل شیوع کرونا خواهد بود. ایران نخستین کشوری در منطقه بود که شیوع ویروس کرونا به طور گسترده در آن گزارش شد اگر چه طی هفته‌های بعد تقریبا تمامی کشورهای منطقه درگیر مقابله گسترده با این ویروس شدند.
در سایه روشن شرایط بهداشتی حاکم بر کشور و در حضور تمایل عده‌ای به بهره مندی از نقدینگی خویش در تناسب با اقتضائات اقتصادی امروز کشور و حکایت‌های شاخص رو به بالای بورس، تذکر نکاتی ضروری می‌نماید:
۱- اصولاً رونق
بازار سرمایه و مبتنی بودن تأسیس و توسعه بنگاه‌های اقتصادی بر محور سهام داری از ویژگی‌های سیستم اقتصادی اسلام و لذا فی نفسه امری پسندیده و بایسته ترویج است.
۲- آنچه ارزشمندی بازار سرمایه یا بورس اوراق بهادار را، موجب می‌شود به کار گیری پول برای تبدیل آن به کالای سرمایه‌ای و سرانجام، تولید کالا و خدمت است که بازار حقیقی کالا را پر رونق و افزایش قیمت‌ها را مانع و حفظ و حتی افزایش اشتغال را تحت شرایطی میسر می‌نماید. در پایان سال مالی هم، سهام از سود حاصل از تولید و عرضه، متناسب با شرایط مورد توافق برخوردار می‌شوند و اگر زیانی هم متوجه بنگاه شده بود، منطقاً در زیان حاصله هم صاحب سهم شریک است.
۳- قابل قبول است که برخی از سهامداران بخواهند به دلایلی منتظر زمان اعلام ارقام ترازنامه مالی بنگاه و دریافت سود حاصله نمانند و به هر دلیلی سهام خویش را بر اساس سابقه بنگاه و روند سود و زیان آن در سال‌های گذشته بفروشند و از بازار خارج شوند.
اصول حکمرانی بد
سال ۱۳۹۹ در شرایطی آغاز شد که اقتصاد ایران علاوه بر تحریم تحت تاثیر بیماری عالم‌گیر کرونا (کووید ۱۹) نیز قرار گرفت. طبیعی است در دل همه بحران‌ها و تهدیدها، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که در خصوص اثر تحریم‌ها، هم‌اکنون می‌توان با وضوح بیشتری از این فرصت‌ها و تهدیدها سخن گفت ولی در خصوص اثر بیماری کرونا، با وضوحی بسیار کمتر. مقام معظم رهبری با علم به همه این فرصت‌ها و تهدیدها، شعار سال جدید را «جهش تولید» تعیین کردند.
دست‌اندازهای رشد اقتصادی
مهم‌ترین هدف کشورها در هر اقتصادی دستیابی به رشد بلندمدت بالا و پایدار است. این موضوع در حقیقت تفاوت بین کشورهای با رفاه بالا و با رفاه پایین است. در نتیجه کشورهایی که توانسته‌اند یک رشد بلندمدت مستمر را تجربه کنند، جایگاه مناسبی در دنیا داشته‌اند. رشد اقتصادی در ایران با تهدیدهای بسیاری روبه‌رو بوده است. در نتیجه اقتصاد ایران به جای یک رشد پایدار، یک رشد نوسانی را تجربه کرده که عمدتاً متاثر از قیمت نفت و سایر عوامل موقت بوده است.
هنگامی که دونالد ترامپ اعلام کرد کشورش از برجام خارج می‌شود شاید کسی تصور نمی‌کرد روند حوادث به سمتی پیش روند که با خالی شدن قدرت تحریم‌ها موجی از یک بیماری ناشناخته فشار را بر اقتصاد ایران و این بار بر تمام جهان حاکم کند. انتظار می‌رفت پس از دو سال اثرات فشار تورمی خارج شود و حتی پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول پایان رشد منفی در اقتصاد کشور بود اما سه ماه قبل از آغاز امسال یک بیماری ناشناخته از چین سردرآورد و در مدتی کوتاه تمام مرزها را درنوردید تا حالا نه تنها پیش‌بینی این نهاد بین‌المللی از رشد اقتصادی ایران بلکه از کل جهان منفی شود و این در حالی است که هر روز پایان شیوع کرونا در جهان در حالتی از ابهام بیشتر قرار می‌گیرد.
حیدر مستخدمین حسینی، کارشناس امور اقتصادی، در رابطه با آسیب شناسی اقتصادی کشور به خبرآنلاین گفت: اکنون شرایط به گونه‌ای است که هم مردم و هم دولت درگیر مشکلات هستند و به باور من هیچگاه چنین پیچیدگی در اقتصاد ایران وجود نداشته است. این در حالی است که ایران در طول تاریخ جنگهای فراوان و قحطی‌هایی داشته است مانند جنگ جهانی اول. ولی آن شرایط یک وضعیت عام بود که اقتصاد جهان درگیر آن بود. امروز شرایط اقتصادی ایران متفاوت از وضعیت جهان است و در حالی که کشور پر از منابع و نیروی انسانی و متخصص داریم دچار این وضعیت عجیب شده‌ایم.
او افزود: یکی از نکاتی که پیش از پرداختن به جنبه‌های آسیبهای اقتصادی موجود باید به نداشتن برنامه دقیق در کشور اشاره کنیم. اگر هم برنامه توسعه‌ای وجود دارد تنها نوشته می‌شود اما در مرحله عمل چندان به عملی شدن آن توجه نمی‌شود. این مهم به تدریج بدنه کارشناسی را از نظام تصمیم گیری جدا کرده است. اکنون هم اگر به خبرگزاری‌ها بنگریم متوجه انواع نظرات و بدیل‌ها می‌شویم اما دولتها اغلب نسبت به این مسائل بی توجه هستند و تنها به بدنه محدود خود اکتفا می‌کنند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در سال گذشته پیش‌بینی کرده که در سال ۹۹ دولت با کسری بودجه ۸۶ هزار میلیارد تومانی مواجه خواهد شد که اگر این کسری از محل بانک مرکزی تأمین شود در حدود ۲۰ درصد تورم (علاوه بر تورم پیش‌بینی شده برای سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰) در پی خواهد داشت.
براساس محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس، هر ۱۰ هزار میلیارد تومان افزایش در پایه پولی در پایان سال ۱۳۹۹، منجر به رشد ۲.۵ درصدی نقدینگی خواهد شد. البته در خصوص آثار تورمی این نقدینگی افزایش یافته، نمی‌توان با قاطعیت اظهار نظر کرد که چه زمانی رخ خواهد داد.
بنا به این گزارش، بخشی از آثار تورمی افزایش نقدینگی، به دلیل کاهش تقاضای ناشی از شیوع کرونا، در سال ۱۳۹۹ بروز نخواهد کرد. کاهش تقاضا، سرعت گردش پول در اقتصاد را کاهش داده و می‌توان تصور کرد که سال ۱۳۹۹ یکی از سال‌هایی خواهد بود که سرعت گردش پول در پایین‌ترین مقدار خود قرار داشته و در نتیجه نرخ تورم متناسب با رشد نقدینگی نخواهد بود. این در حالی است که در سال‌های آتی با گذر از این شرایط و بازگشت تقاضا به مقادیر قبلی، آثار تورمی نقدینگی افزایش یافته، بروز پیدا خواهد کرد.
محمد قاسمی، سرپرست مرکز پژوهش در مجلس گفت: ما با تورم‌های دو رقمی متولد و پیر می‌شویم؛ این ویژگی برای کشور ما عادی است. نرخ تورم در ایران جزو بالاترین نرخ‌های تورم در جهان است. قدرت خرید افراد نسبت به سال ۹۰ به یک‌سوم کاهش یافته است که خانواده‌های فقیر بیشتر تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.