نوسانات نرخ ارز

ارز چگونه وارد ایران می‌شود؟
ارز از طریق درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز و نیز صادرات غیر نفتی عاید ایران می‌شود. حدود ۶۸ درصد این درآمد در اختیار دولت قرار دارد و ۳۲ درصد آن نیز که عمدتا از طریق صادرات محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی به دست می‌آید، در اختیار بخش شبه‌دولتی و خصوصی قرار دارد.

دولت در پایان هر سال هزینه‌های ریالی سال آینده خود را پیش‌بینی می‌کند. هزینه‌هایی که معمولا بیش از نرخ تورم سال گذشته خود افزایش می‌یابد. برای تامین این هزینه‌ها دولت ناگزیر از تعیین نرخ تبدیل دلارهای نفتی به ریال است. دولت ایران عادت کرده تا رشد هزینه‌های خود یا کاهش تولید و صادرات نفت را با افزایش نرخ تبدیل دلار به ریال جبران کند. روشی که موجب رشد مستمر و مارپیچی نرخ تورم و نرخ دلار می‌شود.

در حال حاضر کشور تورمی بالای ۲۰ درصد را در پیش دارد و نباید انتظار داشته باشیم که قیمت در بازار ارز ثابت بماند. پیش از این در مجلس یک مصوبه را تصویب کردند و به بانک مرکزی اجازه دادند که قیمت ارز را متناسب با تورم تعدیل کند، به نظر می‌رسد بانک مرکزی این مصوبه را بالاخره در دستور کار خود قرار داده و این خبر خوشنود کننده‌ای است.

نرخ ارز چگونه تعیین می شود؟
به گزارش خبرگزاری تسنیم، مکانیزم های مختلفی برای تعیین نرخ ارز  و محاسبه آن وجود دارد که هر زمان نرخ برابری ریال برابر سایر ارزها دچار نوسان می شود.

«نظام پایه طلا»، «نظام پایه طلا-ارز»، «نظام ارزی شناور» و «نظام ارزی شناور مدیریت شده» چهار نظام پایه ای برای تعیین نرخ ارز هستند. از آنجایی که درآمدهای ارزی ایران با دیگر کشورها متفاوت است، در نتیجه سیاست های ارزی نیز متناسب با این شرایط طراحی شود. علت تفاوت این موضوع نیز درآمدهای ارزی صادرات نفت و مشتقات آن است.

کارشناسان پیشنهاد می کنند که بانک مرکزی نرخی را برای دلار تعیین کند که بتواند از آن نرخ با توجه به پشتوانه ذخایر ارزی خود حمایت کند. همزمان این افراد به بانک مرکزی توصیه می کنند که ماهیانه و با در نظر گرفتن تفاضل تورم داخلی و خارجی به نرخ دلار و یورو اضافه کند تا از شوک های ارزی جلوگیری شود.

تقاضای کاذب ارز به دلیل فضای روانی
تقاضای کاذب یکی دیگر از علل نوسانات بازار است. این تقاضای کاذب در اثر فضای روانی ایجاد شده است.
بانک مرکزی با بخشنامه که اخیراً صادر کرد، تسهیل در امر تسویه ارز ناشی از صادرات را مبنا قرار داد و مقرر کرد تا سقف ۴ میلیون دلار امکان عرضه نقدی ارز از طریق سامانه «سنا» برای صادر کنندگان وجود داشته باشد.
صادرکنندگان ماه‌هاست که دنبال چنین راهکاری هستند. آن‌ها معتقد بودند که باید ارز خود را در بازار و به نرخ روز عرضه کنند، لذا این بخشنامه گام مهمی برای تحقق نظرات صادرکنندگان است. مجلس پیشنهاد داده است که سقف ۴ میلیون دلار برداشته شود تا عدد‌های بالاتر ارز به بازار عرضه شود و بانک مرکزی نیز پذیرفته است.

این مقایسه کاملاً این موضوع را اثبات می‌کند که مساله افزایش قیمت یوآن منجر به افزایش نرخ دلار شده و این مساله اندکی زمان‌دار بوده و تا زمانی که سرعت تجارت خارجی در چین بالاتر رود، تا حد زیادی بازار به همین روند ادامه خواهد داد.

علت نوسانات اخیر بازار ارز چیست؟
محمد نوربخش اظهار کرد: با مرور بازار ارز در نزدیک به سه دهه گذشته می توان نتیجه گرفت که در دهه ۹۰ شمسی با شروع تحریم های اقتصادی و سپس کاهش شدید قیمت نفت، قدرت دولت و بانک مرکزی در سرکوب نرخ ارز به شدت کاهش پیدا کرده در حالی که در دهه هشتاد شمسی عکس این حالت وجود داشت و دولت از طریق درآمد ارزی حاصل از فروش نفت اجازه افزایش قیمت ارز به میزان نرخ تورم را نمی داد.

یکی از مهم‌ترین و دائمی‌ترین دلایل افزایش قیمت ارز در کشورمان اعمال تحریم‌های ظالمانه است. در شرایط تحریم هر چقدر هم که توانسته باشیم این محدودیت‎‌های ایجاد شده را دور بزنیم، واقعیت این است که ورود ارز به کشور آن هم دلار و یورو روند نزولی داشته است. امروز هم کشورمان در فشار حداکثری ناشی از اجرای تحریم‌ها قرار دارد.

یکی از عوامل تنظیم بازار، ارز کاغذی و فیزیکی است. متاسفانه به دلیل بی‌تدبیری دولت هنوز قیمت هدفی جهت تعادل‌بخشی به بازار از سوی بانک مرکزی انتخاب نشده است(این نرخ نیازی به اعلام عمومی ندارد اما اخبار پشت پرده نیز نشان می‌دهد هنوز در این مورد تصمیم‌گیری انجام نشده است) تا در آن نرخ، بانک مرکزی به عرضه و یا جمع آوری اسکناسی‌ِارز از بازار بپردازد. علت نوسانات و بالا و پایین رفتن قیمت دلار در هفته‌های اخیر به استفاده و عدم استفاده از این ابزار در اختیار بانک مرکزی مرتبط است. البته موضوع کلی‌تر است که بدون سیاستگذاری و تحرک دولت، دلار همچنان در وضعیتی ناپایدار دچار نوسانات پیش‌بینی نشده خواهد بود.

کارشناس مسائل ارزی  مجید شاکری با اشاره به تلاطماتی که طی روزهای گذشته در بازار ارز کشور به چشم می‌خورد، گفت: دسترسی ایران به ارزهای جهان‌روا از طرق مختلفی انجام می‌شود که یکی از اصلی‌ترین آنها، استفاده از ذخایری است که شکل یوآن دارند و به همین دلیل، با توجه به محدودیت‌هایی که در داخل چین به خاطر شیوع ویروس کرونا پیش آمده، تجارت خارجی این کشور کند شده و فرآیند تبدیل ذخایر یوانی به اشکال دیگر ارز، با کندی مواجه شده است. در واقع  وقتی نرخ یوآن بالا می‌رود، نرخ درهم را هم با خود بالا برده و پس از آن، قیمت دلار در بازار را نیز، افزایش داده است.

عامل دیگری که بازار ارز را تحت تاثیر خود قرار داد، این است که هنوز ۲۰ میلیارد دلار ارز صادراتی از سال گذشته به چرخه برنگشته است. برگشت ارز صادراتی قدرت عرضه را افزایش می‌دهد و نمی‌گذارد که برای خرید ارز صف تشکیل شود. البته هنوز تاخیری در بازگشت این میزان ارز صادراتی ثبت نشده‌است و صادرکنندگان تا ۴ ماه آینده مهلت برگرداندن این ۲۰ میلیارد دلار را دارند. بنابراین در این مدت با برگشت این رقم ارز، عرضه افزایش خواهد یافت و این خود عامل کاهش قیمت ارز است.

هر چند عوامل منطقی که بیشترین تاثیر را در افزایش نرخ ارز داشتند، تشریح شد اما همواره یکی از اصلی‌ترین دلایل نوسان بازار ارز در کشور فعالیت گسترده دلالان در این بازار است و همین دلالان به گسترش انتظارات تورمی در اذهان عمومی دامن می‌زنند و حتی با صف‌سازی در بازار حباب ایجاد می‌کنند.

به‌طور قطع بخشی از این افزایش قیمت ارز حاصل فعالیت گروهی است که منافع آنها با تلاطم در بازار و نوسان قیمت محقق می‌شود. دولت در مقاطعی توانست این گروه را شناسایی و مهار کند اما این سودجویان با هر بهانه‌ای به ملتهب شدن جو و بالاتر رفتن قیمت‌ها کمک می‌کنند و مشوق مردم برای ذخیره ارزخانگی هستند.

سخن آخر :
رئیس کل بانک مرکزی و برخی از کارشناسان اقتصادی اعلام کرده‌اند، این روند صعودی نرخ ارز می‌شکند و در روزهای آینده شاهد آغاز روند نزولی نرخ ارز در بازار خواهیم بود. بنابراین مردمی که سرمایه خردی دارند و آسیب به این سرمایه در کوتاه مدت قابل جبران نیست،توصیه می‌شود از ورود به صف‌های هیجانی بازار ارز خودداری کنند.